Pierwszy pomnik ku czci powstańców warszawskich stanął w Słupsku [zdjęcia]

Dlaczego akurat w Słupsku powstał taki pomnik? Jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej wiosną 1945 roku do Słupska zaczęli docierać warszawiacy, uczestnicy powstania warszawskiego, żołnierze Armii Krajowej. Przybywali tutaj z różnych przyczyn i w różnych okolicznościach. Jedni na tzw. ziemiach odzyskanych chcieli ukryć przed komunistyczną władzą swoją kombatancką przeszłość, inni szukali nowego domu, bo ten w Warszawie był albo ruiną, albo w ogóle go nie było.

Pierwszy w Polsce

Historia budowy pomnika w Słupsku związana jest z dramatycznym wydarzeniem, które opisał historyk Zdzisław Machura w książce „Był tu wśród nas na Słupskiej Ziemi”. Oto fragment: „W czasie uroczystości pierwszej rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego w dniu 5 sierpnia 1945 roku, podczas której odbył się pogrzeb ekshumowanych w lasku południowym 24 polskich robotników przymusowych zamordowanych przez esesmanów w dniu 7 marca 1945 roku na dzień przed zajęciem Słupska przez wojska radzieckie, ogłoszono, że plac, na którym pochowano zamordowanych zostanie nazwany Placem Powstania Warszawskiego. Przypuszczano wówczas, że Niemcy zamordowali byłych powstańców warszawskich, co nie było prawdą. Ks. Jan Zieja (legendarny kapelan „Szarych Szeregów, przybył do Słupska w maju 1945 r. – dop. red) przemawiał nad zbiorową mogiłą pomordowanych. Mówił o znaczeniu ofiary poległych dla kraju, o odnowieniu się życia w Polsce. Po zakończeniu uroczystości, ks. Jan zaprotestował przeciw tej nazwie placu. Argumentował, że o powstaniu różnie ludzie mówią i mówić będą, różnie może ocenić je historia, ale o powstańcach warszawskich nikt nie śmie powiedzieć nic złego, bo to byli bohaterowie, najczystsze ofiary, najlepsi Polacy. Dlatego Plac należy nazwać Placem Powstańców Warszawskich. Nad mogiłą zbiorową zamordowanych ustawiono prowizoryczny pomnik, wykonany z desek i dykty, który szybko się rozpadł. Powołano, więc komitet budowy pomnika powstańców warszawskich, do którego należał także ks. Jan. Nowy pomnik odsłonięto w dniu 15 września 1946 roku”.

Składka mieszkańców

Pieniądze na budowę pomnika pochodziły z darów i ofiar mieszkańców Słupska. Projektantem był Jan Małeta, a wykonawcami Stanisław Kołodziejski i S. Wąsowicz.

Pomnik składa się z dwóch części – muru z cegieł przeszytych kulami oraz postaci poległego w walce powstańca. W wyciągniętej wzdłuż ciała dłoni trzyma on granat „filipinkę”, a drugą opiera się na tarczy z herbem Warszawy – Syrenką. Nad nim pochyla się orzeł, a u jego stóp klęczy płaczące dziecko. W centralnej części muru znajduje się płaskorzeźba ukrzyżowanego Chrystusa na tle płonącego placu Zamkowego w Warszawie. Na cokole jest umieszczony napis – „Bohaterom Warszawy – Słupsk”.

W 1962 roku płaskorzeźba ze słupskiego pomnika w niejasnych okolicznościach zginęła. Sprawców kradzieży nie ustalono, bo zapewne do niej nie doszło. Zawinięta w szmaty płaskorzeźba została podrzucona do Muzeum Pomorza Środkowego. Tymczasem miejsce Chrystusa zajął herb Słupska. W kwietniu 1981 roku za sprawą Solidarności pomnikowi przywrócono płaskorzeźbę.

Monument trafi pod szkło

W czasie swojej 76-letniej historii Pomnik Powstańców Warszawskich był dwukrotnie remontowany: w 1984 i 2015 r. Choć od ostatniej renowacji minęło dopiero 7 lat, to jednak monument jest w złym stanie. Słupski samorząd od dwóch lat szukał środków na jego odnowienie i w czerwcu 2022 r. miasto otrzymało dotację na ten cel z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Duża w tym zasługa Piotra Müllera, rzecznika prasowego rządu i słupskiego posła PiS.

Renowacja pomnika będzie polegała na… jego zastąpieniu odlewem z brązu. Oryginalny monument po odnowieniu trafi do Izby Pamięci. Zadanie ma charakter prac konserwatorskich oraz restauratorskich i wykonane będzie zgodnie z ekspertyzą konserwatorską, programem prac konserwatorsko-restauratorskich dla zabytkowego Pomnika Powstańców Warszawskich w Słupsku oraz decyzją Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Szczegóły wyjaśniał „Głosowi” Tomasz Orłowski, zastępca dyrektora Zarządu Infrastruktury Miejskiej w Słupsku: - Inwestycja obejmuje wykonanie kopii w postaci odlewów z brązu patynowanego figury powstańca, orła, dziecka oraz płaskorzeźby Chrystusa ukrzyżowanego i montaż w miejsce oryginałów. Betonowe oryginały zostaną przeniesione do Izby Pamięci na cmentarzu komunalnym przy ul. Rabina dr. Maxa Josepha. Ponadto wykonane zostaną dwie tablice informacyjne (również w języku Braille`a) o genezie pomnika na stalowym ekspozytorze zlokalizowanym w pobliżu pomnika. Część betonowa pomnika, czyli orzeł i powstaniec, mają być zastąpione odlewem z brązu, który zostanie potem pokryty patyną, by miał kolor oryginalnego pomnika.

Inwestycja planowana jest do zakończenia z końcem bieżącego roku.

Współpraca: Grzegorz Hilarecki