CBOS: Co czwarty Polak i ponad połowa młodych dorosłych wykazuje symptomy depresyjne

Jesienią i zimą częściej zapadamy na depresję. Symptomy złagodnieją wiosną i latem. W czerwcu symptomy depresyjne wykazuje 21,4 proc. mieszkańców Polski, w październiku już 28,5 proc., a w lutym 27,5 proc. To wynik trzykrotnie powtórzonego przez dr. Piotra Toczyskiego z APS pomiaru na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie Polek i Polaków wylosowanej z rejestru PESEL. Dr Toczyski kieruje programem iFightDepression.eu w 8 krajach z ramienia międzynarodowych konsorcjów na rzecz najlepszych praktyk Komisji Europejskiej dla publicznego zdrowia psychicznego.

W Polsce ankieterzy zbierali dane co cztery miesiące. Po połączeniu prób z trzech pomiarów wynika, że łagodne objawy depresji prezentuje jedna szósta dorosłych (16,4 proc.), a poważniejsze (czyli co najmniej umiarkowane) – niespełna jedna dziesiąta (9,4 proc.). Łagodne i poważniejsze objawy przez dwa tygodnie przejawia więc łącznie ponad 25 proc. respondentów z trzech pomiarów, czyli co czwarta ankietowana osoba. W tym mieści się też jedna dwudziesta ankietowanych (5,5 proc.), którzy przejawiają objawy umiarkowane, trzy osoby na sto (2,7 proc.) o objawach umiarkowanych nasilonych i jedna na sto (1,2 proc.) z objawami silnymi. Ponad dwie trzecie dorosłych (68,6 proc.) nie wykazuje objawów depresji.

- Przeprowadziliśmy to badanie w kilku momentach, żeby wychwycić wpływ pory roku na występowanie depresji. Pomiary powtórzyliśmy trzykrotnie: późną wiosną, wczesną jesienią i na koniec zimą, jeszcze przed Ogólnopolskim Dniem Walki z Depresją. Dla uniknięcia spekulacji o związkach wyników z sytuacją polityczną pomiary zainicjowaliśmy rok temu, w okresie neutralnym wyborczo, zakończyliśmy przed kampanią wyborczą, a opowiadamy o nich w czasie względnej stabilizacji nastrojów - wyjaśnia dr Piotr Toczyski. - Kontekstem dla naszego badania jest europeizacja zdrowia psychicznego, czyli nowy ważny filar Europejskiej Unii Zdrowotnej skupiony w swoich flagowych inicjatywach na przynoszeniu ulgi osobom cierpiącym na zaburzenia afektywne.

Co badano? Symptomami depresji mogą być utrzymujące się przez dwa tygodnie problemy wyszczególnione na ogólnoeuropejskiej liście iFightDepression.com/pl/autotest. Są to:

• Niewielkie zainteresowanie lub odczuwanie przyjemności z wykonywania czynności;
• Uczucie smutku, przygnębienia lub beznadziejności;
• Kłopoty z zaśnięciem lub przerywany sen, albo zbyt długi sen;
• Uczucie zmęczenia lub brak energii;
• Brak apetytu lub przejadanie się;
• Poczucie niezadowolenia z siebie — lub uczucie, że jest się do niczego, albo że zawiodłeś/aś siebie lub rodzinę;
• Problemy ze skupieniem się na przykład przy czytaniu gazety lub oglądaniu telewizji;
• Poruszanie się lub mówienie tak wolno, że inni mogliby to zauważyć. Albo wręcz przeciwnie — niemożność usiedzenia w miejscu lub podenerwowanie powodujące ruchliwość znacznie większą niż zwykle.

Te pytania składają się na dobrze znany psychologom i psychiatrom Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta PHQ-8. Można go znaleźć w wytycznych diagnostyki depresji dla lekarzy rodzinnych, które Naczelna Izba Lekarska opracowała z Polskim Towarzystwem Psychiatrycznym dzięki funduszom europejskim, a także w sfinansowanych przez UE broszurach Narodowego Funduszu Zdrowia. Kwestionariusze te nie są wciąż łatwo dostępne w każdej poradni, dlatego Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej wzmacnia ich obecność upowszechnieniem strony internetowej iFightDepression.eu i warsztatów tool.iFightDepression.com w Polsce.

Pytania zadawano trzykrotnie: na przełomie wiosny i lata, jesienią i zimą. Czy uzyskane szczegółowe wyniki w jakikolwiek sposób różnią się w zależności od pory roku?

- Generalnie większość stanów psychicznych i zachowań, których dotyczyły pytania, częściej daje o sobie znać jesienią i zimą niż późną wiosną. Jeśli za punkt odniesienia przyjąć pomiar czerwcowy, to największe różnice dotyczą kłopotów ze snem (w październiku wzrost o 5,5 punktu, a w lutym o 8,7 p.), utraty zainteresowań (odpowiednio: wzrost o 5,9 p. i 7,6 p.) oraz uczucia zmęczenia lub braku energii (odpowiednio: wzrost o 5,4 p. i 7,1 p.) - przywołuje wyniki dr Piotr Toczyski.

iFightDepression służy bezpłatnie wszystkim zainteresowanym Europejczykom, ale także osobom przybywającym do krajów UE z innych części kontynentu i świata. Jak z tego pakietu skorzystać? Pierwszym krokiem jest zrobienie autotestu na depresję i zrozumienie swoich symptomów, a drugim znalezienie na stronie guides.iFightDepression.com specjalisty, który udostępni nam warsztaty do samodzielnej pracy.

Co jest możliwe do zrobienia pod okiem specjalisty w bezpłatnych internetowych warsztatach sfinansowanych przez UE?

- Warsztaty odpowiadają symptomom. Na użytkowników czekają potwierdzone techniki, takie jak aktywizacja behawioralna z dzienniczkiem aktywności, planowanie pozytywnych działań z wyprzedzeniem, uważne przyglądanie się zaburzeniom snu, trening rozwiązywania problemów, dzielenie dużych zadań na możliwe do opanowania podetapy, rozpoznawanie swoich negatywnych przekonań i nabywanie alternatywnych wzorców myślenia - wymienia dr Piotr Toczyski. - Nasze pomiary wykazują, że w miarę czytania i robienia przez kilka tygodni ćwiczeń z tych warsztatów, objawy depresyjne łagodnieją. Ważne jednak, żeby dostęp otrzymać od specjalisty zdrowia psychicznego, bo warsztaty nie mają zastępować leczenia, ale mu towarzyszyć, zawsze w kontakcie z wykwalifikowanym przewodnikiem. Takim przewodnikiem może zostać psycholog, terapeuta lub lekarz, kontaktując się ze mną i otrzymując dostęp do programu albo poprzez europejską stronę guides.iFightDepression.com, którą stworzyliśmy przy wsparciu inicjatywy non-profit Tech To The Rescue - dodaje.

Z badań dr. Toczyskiego wynika, że czynnikiem, który wyraźnie współwystępuje z objawami depresji jest młody wiek i – co z tym w dużym stopniu związane – przynależność do grupy uczniów i studentów. Wśród osób mających od 18 do 24 lat co najmniej łagodne objawy depresji prezentuje ponad połowa. Wśród osób uczących się lub studiujących jest to prawie 60 proc.

- Tak, ponad połowa młodych ludzi przejawia symptomy charakterystyczne dla depresji. Jednak w przeciwieństwie do szerokiej dziś paniki w tej sprawie proponowałbym w pierwszej kolejności, żeby w gabinecie zróżnicować je z innymi możliwymi zakłóceniami funkcjonowania organizmu, także o podłożu somatycznym. Sam silny stres i smutek to jeszcze nie depresja, a być może przejaw opóźnionego w dzisiejszych czasach dojrzewania psychospołecznego i związanej z tym procesem niepewności - uspokaja dr Piotr Toczyski. - Nie ma pewności, że przesiewowe objawy z kwestionariusza iFightDepression potwierdziłyby się w diagnozie klinicznej jako depresja. Zawsze jednak warto zawczasu zajrzeć na trening umiejętności społecznych czy sięgnąć po sprawdzoną psychoedukację. W Polsce unijne narzędzie tool.iFightDepression.com w wersji młodzieżowej służy już bezpłatnie wszystkim zainteresowanym dotąd polskim szkołom i uczelniom, gdzie uczennice i uczniowie mogą korzystać zwłaszcza z wersji polskiej i dwóch przeznaczonych dla ukraińskiej młodzieży z doświadczeniem uchodźczym. Ale otworem stoją też pozostałe wersje językowe tych warsztatów.

W Polsce badania i działania iFightDepression odbywają się pod kierunkiem dr. Piotra Toczyskiego, eksperta Team Europe Direct Komisji Europejskiej. Realizację trzech fal badania w terenie Akademia Pedagogiki Specjalnej zrealizowała z Centrum Badania Opinii Społecznej.