Zachodniopomorskie nazwy cz. 16: Gulzov, Colbans i Commotouwe

Golczewo jest jedną z tych nazw zachodniopomorskich, których pochodzenia nie można jednoznacznie i ostatecznie określić. A to dlatego, że w regionie są przynajmniej dwie miejscowości o takiej nazwie. Bardziej znane i większe jest Golczewo w powiecie kamieńskim (jeszcze do niedawna wieś, prawa miejskie od 1990 roku).

Goły i von Goltz

Jednak osadnictwo na tym terenie datuje się już na IX wiek. Wówczas to powstał tu gród obronny Wolinian. Słowiańskie osadnictwo to dowód na słowiańskie pochodzenie nazwy miejscowości, która uformowała się już we wczesnym średniowieczu. W dokumencie z 1304 roku osada wymieniona została jako Gulzov. Jedenaście lat później odnotowano formę Gulsow. Wywieść ją należy słowiańskiego "golesz", "golisz", czyli "goły", "golec". Prawdopodobnie jednak bezpośrednim źródłem nazwy było imię Golisz lub Golesz, należące do właściciela osady.

Już w czasach panowania niemieckiego na tych ziemiach i ich germanizacji Golczewo funkcjonowało jako Gülzow, co najprawdopodobniej nawiązywało do pierwotnej słowiańskiej nazwy.

Inaczej wygląda historia inne zachodniopomorskiej miejscowości o tej samej nazwie. Golczewo, niewielka osada w gminie Stargard Szczeciński, założona została w 1821 roku przez właściciela wsi Skalino, von Goltza. Do 1945 roku funkcjonowała pod nazwą Goltzow, w oczywisty sposób nawiązującą do nazwiska założyciela.
Kolejną nazwą, którą nosi więcej niż jedna zachodniopomorska miejscowość, jest Chomętowo. Dwie wsie. Jedna w gminie Trzebiatów, druga w gminie Drawno. Pierwsza z nich od 1780 roku do włączenia jej w granice Polski po drugiej wojnie światowej figurowała pod niemieckojęzyczną nazwą Gumtow. Pierwsza jednak wzmianka na jej temat pojawia się w dokumencie z 1224 roku. Wówczas to wymieniona zostaje osada Commotouwe. I ta właśnie wersja bliższa jest fonetycznie słowiańskiej podstawie znaczeniowej, na której najprawdopodobniej opiera się funkcjonująca dziś nazwa Chomętowo. A pochodzi ona najwyraźniej od chomąta, co wskazywałoby sugestywnie na rolniczy charakter miejscowości.

Podobnie w przypadku Chomętowa położonego w gminie Drawno. O ile jednak niemieckie nazwy Chomętowa trzebiatowskiego były oczywistymi zgermanizowanymi wersjami słowiańskiej nazwy, o tyle tak samo nazywająca się poddrawieńska wieś w czasach niemieckich znana była jako GrossGut (Duże Dobre).

Kołbacz czyli kiełbasa

Jedną z najpopularniejszych nazw miejscowych w województwie zachodniopomorskim jest niewątpliwie Rekowo. Tak właśnie nazywa się aż pięć wsi w regionie. Rekowo położone jest w gminach: Kamień Pomorski, Wolin, Polanów, Kobylanka, Radowo Małe. Wsie o identycznej nazwie istnieją jednak także w województwie pomorskim (w gminach Bytów i Chmielno), a także mazowieckim.

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o pochodzenie nazwy Rekowo. Może ona wywodzić się od nazwisk założycieli czy właścicieli. Bardziej jednak prawdopodobne, że źródłem semantycznym posłużył tutaj po prostu rak. Nazwa tego pospolitego w czystszym wodach słodkich skorupiaka w języku kaszubskim brzmi "rek". A przecież zdecydowana większość miejscowości znanych jako Rekowo położona jest właśnie na Pomorzu, w obszarze etnicznych wpływów Kaszubów.

Również ze świata przyrody swoją nazwę czerpią takie miejscowości wieś Rzeplino na północ od Dolic. W tym konkretnym przypadku źródeł, a właściwie korzeni trzeba szukać u rośliny o nazwie rzepa.

Zaskakująco prozaiczną jest najprawdopodobniejsza geneza nazwy Kołbacz - siedziby klasztoru cystersów. W 1176 roku osada zanotowana została jako Colbans. Kolejne transformacje jej nazwy brzmiały: Colbascensis (w latach 1176-1180), ponownie Colbas (1180). Bardzo liczne zapisy przez cały wiek XIII i XIV zakończone były na literę "s". Jednak z 1183 roku pochodzi już bardziej germańsko brzmiąca nazwa Colbaz. Początkowo bardzo rzadkie, to jednak w ciągu XIV wieku warianty nazwy z końcówką "z" były w dokumentach spotykane coraz częściej. Funkcjonowały też takie formy jak Colbacensem (1189), Colbacensibus (1200), czy późniejsza, zdecydowanie już zgermanizowana Kolbatz z 1618 roku.

Przy okazji funkcjonowała także nazwa prowincji, stolicą której był Kołbacz - terra Colbacensi, provincia Colbazensi. Ponadto, w duńskich kronikach zanotowano określenie Mera Valis, czyli Czysta Dolina.

Regularne "s" w początkowych zapisach pozwala na rekonstrukcję nazwy słowiańskiej Klbas, czyli Kiełbas, czy też Kiełbasa - nazwy osobowe, znane ze Słownika Staropolskich Nazw Osobowych.

Podobne zresztą brzmienie znajdziemy w języku kaszubskim (kołbas), górnołużyckim (kołbas), dolnołużyckim kjałbas, czy czeskim klobas.

Wychodzi więc na to, że nazwa miejscowości, w której powstał najsłynniejszy na Pomorzu Zachodnim klasztor, pochodzi od kiełbasy. Być może ma to związek ze znaną zaradnością zakonników? W końcu unikalnym produktem klasztornym cystersów ze Szczyrzyca jest kiełbasa wiejska.

Pragnący chwały

Od nazwy osobowej wywieść można za to bezpośrednio nazwę wsi Żelisławiec. Miejscowość położona na południowym obrzeżu Szczecińskiego Parku Krajobrazowego "Puszcza Bukowa", w gminie Gryfino, w czasach niemieckich funkcjonowała oficjalnie jako Sinzlow.

Po raz pierwszy wieś wzmiankowana była w 1180 roku jako Zelizlauzi. W późniejszym okresie przewijały się takie formy jak Zilizlaw, Silczlow (1226 rok), Cilizlowe, Scilizlaue (1235), Silizlave (1226), Sulislaue (1237), Zilislaue (1240), Zillizlow (1282) czy bardziej przypominająca słowiański źródłosłów Zilleslaw z 1295 roku.
Ów źródłosłów niewątpliwie jest patronimiczny i pochodzi od imienia Żelisław. Starosłowiańskie imię męskie oznacza dosłownie "pragnący chwały" (żeli - pragnąć, sława - chwała).

Zgodnie z legendą osada założona została przez Żelisława, kasztelana książąt szczecińskich. Ów możny podobno wybrał to akurat miejsce na przyszłą osadę, jako że odnalazł tu, w jednym z tutejszych dębów, gniazdo gryfów - mitycznych stworzeń, które od wczesnego średniowiecza gościły na tarczach pomorskiej dynastii książęcej, i do dziś dumnie spoglądają z wielu herbów zachodniopomorskich miejscowości.