Jak zdać prawo jazdy? Byle jak, byle gdzie. Turystyka egzaminacyjna kwitnie

W opublikowanym kilkanaście dni temu raporcie NIK grzmi: „Polska, w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej, nadal pozostaje krajem o niskim poziomie brd (bezpieczeństwo ruchu drogowego - dop. red.). Szczególnie niepokojący jest wskaźnik liczby zabitych na 100 wypadków drogowych w porównaniu do innych krajów europejskich. Ryzyko utraty życia na polskich drogach, na przykładzie danych za 2021 r., jest około 10-krotnie wyższe niż np. w Niemczech i Austrii”.

Na 227 stronach przeanalizowano system szkolenia i egzaminowania w całej Polsce w latach 2016-21. Wnioski są niewesołe. Ale jak w każdej innej dziedzinie życia, także i tutaj chodzi o pieniądze.

W ocenie kontrolerów proces egzaminowania na kierowców komercjalizuje się, a ośrodki konkurują o klientów, by zwiększyć zyski. Szkolenie jest ukierunkowane na uzyskiwanie pozytywnych wyników egzaminów, a nie na nabycie odpowiedniego poziomu wiedzy i umiejętności gwarantujących bezpieczne kierowanie pojazdami.

- Raport znam i w pełni się z nim zgadzam, bo system szkolenia jest dopasowany do systemu egzaminowania, a ten jest nastawiony na to, aby zdać, a nie aby nabyć umiejętności bezpiecznej jazdy - nie kryje goryczy Robert Szczęsny, instruktor nauki jazdy ze szczecineckiej szkoły Omega.

- O czym my mówimy, skoro w Szczecinku na dziesięć szkół nauki jazdy tylko dwie organizują wykłady dla przyszłych kierowców, a w pozostałych każą się nauczyć testów na pamięć. 70 procent dochodów WORD-ów (wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego, egzaminujące kierowców - dop. red.) pochodzi z opłat za poprawki, a że są to instytucje samofinansujące się, więc - mówiąc wprost - nie mają interesu, aby zdawalność była na wysokim poziomie.

- Jesteśmy elementem polskiej edukacji, w której jak w szkole oddzielono nauczanie od egzaminu przeprowadzanego przez zewnętrznych egzaminatorów. I bardzo dobrze - uważa Tomasz Kozłowski, wicedyrektor Zachodniopomorskiego Ośrodka Ruchu Drogowego w Koszalinie.

- I jeżeli chodzi o szkoły, to nie krytykuje się tego rozwiązania, widząc bardziej problem w procesie nauczania. W wypadku szkolenia kierowców odpowiedzialnością za słabe wyszkolenie kierowców próbuje się także obciążyć WORD-y. Ale to, że szkolenie kandydatów na kierowców jest na niezadowalającym poziomie, nie przebija się do opinii społecznej.

Tylko przy zdawaniu na prawo jazdy jest nieco inaczej niż w szkole. Tutaj można sobie poszukać miejsca w innym mieście, łatwiejszym do tego, by zdać egzamin. Takim jak na przykład… Łomża.

Tam, według raportu, aż 18 procent zdających pochodzi spoza regionu. Także z zachodniopomorskiego. Do Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego w Łomży w latach badanych przez NIK na egzaminy przyjechało ponad tysiąc kandydatów z zachodniopomorskiego. Mieli do pokonania od blisko 500 do nawet 670 kilometrów. W „Gazecie Współczesnej” szef tamtejszego WORD-u Mirosław Oliferuk tłumaczy, że do Łomży przyciągają kursantów egzaminatorzy z empatią, przyjazne, dobrze oznakowane miasto czy też możliwość zdawania egzaminu także w soboty.

- To wynika z zapotrzebowania, bo nie każdy może wziąć urlop na egzamin. Stajemy frontem do klienta - tłumaczy Oliferuk.

Sprawdziliśmy. Po kilkuminutowym oczekiwaniu (automat zgłoszeniowy informuje nas o kolejce) zostałem połączony z przesympatyczną panią. Wszystko zostało mi natychmiast wytłumaczone, że jeżeli gdzieś już podjąłem próby zapisania się na egzamin, to należy tam zwolnić profil kierowcy, a w zakładce na stronie internetowej są opisane wszystkie dokumenty, które trzeba przesłać na łomżyński adres. Pani absolutnie nie jest zdziwiona, kiedy opowiadam o trudnościach w zdaniu egzaminu w Szczecinie. Nic dziwnego, skoro takich jak ja były już setki. W ocenie NIK „turystyka egzaminacyjna” spowodowana jest przekonaniem, że w mniejszych miastach łatwiej zdać szczególnie praktyczną część egzaminu na prawo jazdy. Jest tam mniejsze natężenie ruchu, łatwiejszy układ komunikacyjny.

- Poległem na szczecińskich rondach. Mam nadzieję, że u was nie ma rond - mówię, licząc, że akurat ronda nie są czymś, czym wyróżnia się Łomża (wszak to Szczecin jest Paryżem północy).

- To muszę pana zmartwić, bo jak tylko wyjeżdżamy na egzamin z ośrodka, to musimy przejechać przez rondo - mówi pani z delikatnym uśmiechem.

- I nie można jakoś inaczej? - dopytuję.

- No niestety - słyszę w odpowiedzi, ale obiecuję, że papiery przyślę.

Łomża jest jedyna w swoim rodzaju, ale szukanie szczęścia przy polowaniu na prawo jazdy kieruje kierowców także do Zachodniopomorskiego. Chociaż akurat ośrodki egzaminacyjne w naszym województwie nie przyciągają zbyt wielu kursantów spoza regionu - według NIK WORD-y w Koszalinie, Szczecinie oraz Szczecinku i Barlinku, gdzie działają filie, miały od niespełna czterech do nieco ponad siedmiu procent egzaminowanych z bardziej oddalonych miejscowości.

Filia w Szczecinku działa od roku 2017 i zmotoryzowani każdego dnia borykają się na ulicach z „elkami” różnych szkół nauki jazdy przyjeżdżających od Kamienia Pomorskiego po Człuchów. Z uwagi na wielkość miasta nawet kilkanaście aut sunących jednocześnie wolno potrafi mocno utrudnić ruch.

- Odległości rzędu nawet 70-100 kilometrów, jakie pokonują kursanci do miast, gdzie są ośrodki egzaminacyjne, to nic nadzwyczajnego, zwykle tam mają po prostu najbliżej - uważa Tomasz Kozłowski.

- O „turystyce egzaminacyjnej” możemy mówić, gdy kursant jedzie po kilkaset kilometrów na drugi koniec Polski.

Tak jak ja, gdybym pojechał do Łomży. NIK uważa, że przeprowadzanie egzaminów państwowych na prawo jazdy w ośrodkach zlokalizowanych w małych miejscowościach - a niekiedy są one bardzo blisko siebie - nie pozwala na zachowanie jednolitych standardów przy ocenie umiejętności zdających.

Zdają się to potwierdzać statystyki, choć teoretycznie warunki zdobycia prawa jazdy powinny być takie same w całym kraju. Najwyższą zdawalność (ponad 50 proc.) notowano w Ostródzie, Kamiennej Górze czy Sochaczewie. Z kolei najtrudniej prawo jazdy było zdobyć m.in. w WORD-ach w Koszalinie (27-30 proc.) i w Szczecinie (30-32 proc.).

- Nie wysuwałbym daleko idących wniosków, ale faktem jest, że z kolei w Zachodniopomorskiem mamy najniższą liczbę wypadków - Kozłowski widzi jednak związek między wyżej zawieszoną poprzeczką egzaminacyjną a umiejętnościami kierowców.

NIK źle ocenia przepisy, które pozwalają na wielokrotne podchodzenie do egzaminów, nawet tego samego dnia. W 18 WORD-ach w tym czasie aż 87 tysięcy egzaminowanych podchodziło do egzaminów z teorii kilka razy w tym samym dniu (bywało, że i... osiem razy), a do egzaminów z praktyki po pięć razy. Aż 19 tysięcy kandydatów na kierowców mierzyło się z praktyką w sumie dziesięć razy i więcej, a ponad 8000 minimum dziesięć razy mierzyło się z teorią. Trudno uznać, że będą oni dobrymi kierowcami, zwłaszcza na początku.

Widać to w statystyce wypadków. Liczba tych spowodowanych przez młodych kierowców z niewielkim stażem jest wciąż wysoka. Osoby w wieku 18-24 lat powodują najwięcej wypadków, bo aż 12 procent.