Słowik to najlepszy polski śpiewak. Wygląda niepozornie, ale ma wspaniały głos. Sprawdź, gdzie i kiedy można posłuchać słowika

Słowik to ptak, o którym słyszał chyba każdy. Spora w tym zasługa choćby popularnego wiersza Juliana Tuwima o słowiku, który spóźnia się na kolację, budząc niepokój małżonki. Ale słowik pojawia się też w różnych innych utworach, jest też synonimem pięknego śpiewu. Częściej jednak słyszymy o słowiku, niż słuchamy samego ptaka, albo go oglądamy. Tym bardziej że jego wygląd jest niepozorny i jeśli spodziewamy się równie wspaniałej prezencji, co śpiewu, możemy słowika w ogóle nie rozpoznać.
W Polsce żyją dwa gatunki tych ptaków:

• słowik szary (Luscinia luscinia),
• słowik rdzawy (Luscinia megarhynchos),

Nieznacznie różnią się wyglądem, śpiewem oraz zasięgiem występowania, natomiast mają bardzo podobne zwyczaje. Inna nazwa słowika to bekwarek.

Słowik szary to ptak mniej więcej wielkości wróbla domowego (z długością ciała 16-17 cm i masą 20-35 g). Samce i samice wyglądają tak samo. Wierzch ciała jest brązowoszary, a pierś i brzuch – jasnoszare, z ciemniejszymi plamkami na piersi. Natomiast słowik rdzawy jest nieco jaśniejszy, nie ma plamek na piersi, a pióra na kuprze oraz ogonie mają bardziej rdzawe zabarwienie. Słowiki mają stosunkowo duże dzioby. Obydwa gatunki mogą się ze sobą krzyżować.

Są też pewne różnice w zasięgu ich występowania. Słowiki rdzawe można spotkać przede wszystkim w południowo-zachodniej Polsce, słowiki szare są bardziej rozpowszechnione, a najwięcej ich jest w północno-wschodniej części kraju. Są określane jako średnio liczne – szacuje się, że par słowików szarych jest 121–170 tysięcy. To decydowanie mniej niż na przykład innego wspaniałego śpiewaka – drozda (od 1,2 do 1,8 mln par) czy najliczniejszych w Polsce zięb (8,5-9 mln par). Słowiki są w Polsce pod ochroną.

Zarówno słowik szary, jak i rdzawy słyną z pięknego śpiewu. Ich dźwięk jest podobny, ale znawcy przyznają palmę pierwszeństwa słowikowi rdzawemu, którego piosenki są bardziej melodyjne i urozmaicone.

Słowiki zaczynają śpiewać pod koniec kwietnia, choć ich śpiew utożsamia się przede wszystkim z majowymi nocami. W rzeczywistości śpiewają także w dzień, przede wszystkim rano i wieczorem – szczególnie na początku, gdy wabią partnerki, a także zaznaczają swoje terytorium. Późnej nocne koncerty, które „spać nie dają” (jak śpiewała Hanka Ordonówna) urządzają samce, które nie znalazły partnerek.

Słowiki zakładają gniazda tam, gdzie występują drzewa oraz gęste zarośla. Mogą to być zarówno obrzeża lasów, jak i parki i ogrody. Słowiki szare preferują bardziej wilgotne środowisko. Gniazda słowików są plecione z traw, liści oraz korzonków, a ptaki lokują je nisko, czasem wręcz na ziemi, ale zawsze w gęstej roślinności, najlepiej w krzakach.

Słowiki mają jeden lęg w roku. Samica wysiaduje 4-5 jaj, a karmieniem zarówno jej, jak i potem również piskląt zajmuje się samiec. Młode opuszczają gniazdo po około dwóch tygodniach, ale nie są wtedy samodzielne i jeszcze przez kolejne trzy tygodnie są dokarmiane przez rodziców. W tym czasie słabo latają i kryją się w zaroślach.

Pokarm słowików to przede wszystkim różne owady, w tym chrząszcze, mrówki, wije, koniki polne, pająki i inne bezkręgowce, których wyszukują wśród ściółki, ale potrafią też łapać owady w locie, a także zbierają je z roślin. Uzupełnieniem słowiczej diety są miękkie owoce.
Żartem można powiedzieć, że w menu, które podaje J. Tuwim w popularnym wierszyku „Spóźniony słowik”, podstawa dań jest całkiem trafna, choć oczywiście poetycko przyprawiona (w dodatku w rzeczywistości pani słowikowa nie czeka z kolacją, tylko na kolację, bo to pan słowik karmi rodzinę):

Wszystko stygnie: zupka z muszek na wieczornej rosie,
Sześć komarów nadziewanych w konwaliowym sosie,
Motyl z rożna, przyprawiony gęstym cieniem z lasku.

Słowiki, choć to m.in. w Polsce zakładają gniazda i wychowują młode, spędzają u nas stosunkowo niewiele czasu. Na zimę odlatują do Afryki – na południe od Sahary, a nawet dalej. Na zimowiska i z powrotem droga jest daleka. Ptaki odbywają ją w stadach, latając nocą. Odlatują we wrześniu, wracają w kwietniu-maju.

Słowiki to skryte ptaki, ale bywa, że zamieszkują ogrody. Jeśli chcemy, by wybrały nasz, musimy zadbać o to, by znalazły w nim odpowiednie warunki. Oznacza to przede wszystkim występowanie zarośli, z warstwą ściółki. Naturalny fragment ogrodu, który nie będzie przesadnie „wymuskany”, to odpowiednie siedlisko. Pamiętajmy też, aby nie używać chemicznych środków ochrony roślin do zwalczania szkodników.
Jeśli jesteśmy właścicielem większych terenów – lasu, pól czy łąk, nie usuwajmy z nich niepotrzebnie zarośli i innej roślinności (również tam nie używajmy pestycydów). Pamiętajmy, że słowiki szare lubią nieco wilgotne obszary, więc osuszanie terenów również im nie służy.

Wybrane źródła
ekologia.pl
Kruszewicz, A., Ptaki Polski od A do Ż, Warszawa 2010
ptaki.info
Ptaki Krajobrazu Rolniczego