Polski James Bond

W historii tej wątek walki powojennego podziemia przeplata się ze zmaganiami dwóch wywiadów. Tego prosowieckiego z przydomkiem "polski" i polskiego, kierowanego przez 120. sekcję bezpieczeństwa przy II Korpusie na Zachodzie. W tle kwestia najbardziej bulwersująca: wyrok śmierci sądu szczecińskiego wydany już w wolnej Polsce, sankcjonujący stalinowską pragmatykę.

Zastanawiające orzeczenie

W październiku 1992 r. Urszula Ligocka, córka podporucznika Bronisława Zientali, złożyła do sądu wojewódzkiego w Szczecinie wniosek o uznanie wyroku na ojcu za niebyły.

Rozprawa odbyła się 8 lutego 1993 r. Sąd częściowo unieważnił wyrok byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie z 13 października 1950 r. Z 15 punktów oskarżenia, 12 uznano za nieważne. Trzy najważniejsze dla prawdy historycznej, jak i prawdziwej przyczyny skazania Groźnego na śmierć, podtrzymano w mocy. W uzasadnieniu sędziego znalazła się dość istotna argumentacja. A mianowicie, że czyny ppor. Zientali zostały popełnione w interesie obcego państwa oraz godziły w interes Państwa Polskiego jako takiego i to niezależnie od jego ustroju politycznego i społecznego.

Uciekał i walczył

Bronisław Zientala w 1942 r. wywieziony został na roboty przymusowe do Kolonii. Po dwóch miesiącach uciekł i wrócił do kraju. Ponownie wywieziony, tym razem do Monachium, raz jeszcze uciekł. Wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, a następnie do Armii Krajowej. Po konflikcie z dowódcą oddziału (ps. Kmicic) przeszedł do Narodowych Sił Zbrojnych, do Brygady Świętokrzyskiej grupy Żbika.

W czasie Powstania Warszawskiego pełnił rolę zaufanego oficera łącznikowego między generałem Borem-Komorowskim, a dowództwem Brygady Świętokrzyskiej. W czasie walk odznaczony został krzyżem Virtuti Militari oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych.

Jak kameleon

Odtworzenie powojennej historii ppor. Zientali jest dziś bardzo trudne. Jedno jest pewne - nie poddał się.

Pracował jako kurier Delegatury Rządu na Kraj. Dostarczał m.in. informacji dla oddziałów AK Nurta, Wilka i Groźnego. Ściśle współpracował z pułkownikiem Janem Sowińskim, oficerem wywiadu władz emigracyjnych. Do szczególnych zalet Zientali należała niezwykła zdolność wnikania w struktury organizacyjne bezpieki.

Manifestując wielką miłość do czerwonej władzy, wstąpił do milicji. Pracował m.in. w Komendzie Głównej Milicji w Warszawie. Pełnił też funkcję komendanta gmachu Komendy Miejskiej MO we Wrocławiu. Jako zaufany człowiek bezpieki pracował w Świnoujściu, mieście postrzeganym jako ważny punkt styku działań różnych wywiadów. Był tu szefem finansów komendy MO.

Metody działania

Pracując w strukturach bezpieczeństwa publicznego wcielał się w rolę, niczym bohater filmu "Pułkownik Kwiatkowski".

Najpierw rozpracowywał placówkę z drobiazgową skrupulatnością, zbierając wszelkie informacje, jakie mogłyby przydać się wywiadowi II Korpusu na Zachodzie. A gdy już wszystko wiedział, rekwirował całą kasę komendy i znikał. Zdobyte pieniądze trafiały później na cele podziemia.

Rozpracowywanie struktur agend Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przeprowadzał niemal schematycznie. Oto przykład. W listopadzie 1945 r. przejął zasoby finansowe komendy wrocławskiej. Swoimi ścieżkami dotarł na Zachód, gdzie zameldował się u gen. Szyszko-Bogusza, zastępcy gen. Andersa, któremu przekazał wszystkie zdobyte informacje. Pół roku później, zaopatrzony w świadectwo pobytu w obozie koncentracyjnym, ponownie był w Polsce.

Wpadł w Szczecinie

Na Pomorzu uczestniczył w pracy podziemnej siatki AK. Przerzucała na Zachód spalonych żołnierzy antykomunistycznego podziemia. Z nielicznych akt (przetrzebionych przez UB i SB) można się zorientować, że podczas przesłuchań nikogo nie zdradził.

Kilka razy wpadał i zawsze uciekał. Prócz tego ostatniego razu, 21 lipca 1949 roku, gdy aresztowano go w Szczecinie. Stało się to w mieszkaniu przy ulicy Wojska Polskiego 49/19. Zawieziono go do aresztu śledczego przy ulicy Małopolskiej. I stąd próbował uciec. Tym razem bez powodzenia.

W odwecie za próbę ucieczki ubecy skatowali go taboretami i grubymi kołkami. Współwięźniowie, widząc wrzucaną do celi bezwładną, oblaną krwią postać przypuszczali, że Zientala już nie żyje. Tak jeden z nich wspomina: - To ciało przypominało jeden wielki, krwawy ochłap mięsa.

Pierwowzór filmowego pułkownika

Jakim sposobem udało mu się zostać szefem finansów w placówce świnoujskiej, pozostanie tylko jego tajemnicą. Dwa miesiące rozpracowywał jednostkę pod kątem terenu, metod pracy milicji i UB, składu osobowego i ochrony granicy. Kiedy był gotów, wyjechał do Szczecina po pobory dla całej komendy.

Wziął pieniądze i znikł. Pojawił się w sztabie Korpusu na Zachodzie. Komenda Wojewódzka MO była w szoku. Długo hierarchowie UB i milicji nie mogli uwierzyć w zniknięcie swojego zaufanego funkcjonariusza.

W przerwach pomiędzy poszczególnymi wcieleniami nie ukrywał się. Uważał, że pod latarnią jest najciemniej i ostentacyjnie nosił mundur majora wojska polskiego. Siostra, Janina Prosnak, tak wspominała: - Powtarzałam mu wielokrotnie, by nie nosił tego munduru, ale on twierdził, że właśnie w mundurze wojskowym jest najbardziej bezpieczny.

Tajemnica zniknięcia akt

Można przypuszczać, że w trakcie działań operacyjnych Groźny zdobył wiele dowodów na to, że ówcześni notable dopuszczali się malwersacji finansowych i to na dużą skalę. Na jaką, to wiedzieli tylko śledczy ppor. Jan Stachowiak z UB oraz nadzorujący śledztwo ppłk. Kazimierz Golczewski.

Być może to właśnie przesądziło, że zrobiono wszystko, by Groźny nie miał pokazowej rozprawy, a część akt znikła. Zachód planował wymienić go na jednego z sowieckich szpiegów. Sam Zientala (co wspominają jego współtowarzysze), też do końca był pewien, że zostanie wymieniony.

Bezpieczeństwo państwa

Gdy szukałem przed laty dokumentów na temat Groźnego, próbując dotrzeć do akt w MSW, tkwiące na teczkach napisy "Tajne" skutecznie zablokowały dostęp do nich. Te nieliczne, do których udało się wejrzeć w 1990 r. w archiwum szczecińskiej milicji, były bardzo zdekompletowane. Większość z nich Służba Bezpieczeństwa zabrała do swoich archiwów w latach sześćdziesiątych. Potwierdza to adnotacja z 26 maja 1950 r. (zrobiona jeszcze za życia Zientali) przez funkcjonariusza UB, ppor. Jana Stachowiaka: - Mogą zostać ujawnione okoliczności, których zachowanie w tajemnicy jest niezbędne ze względu na bezpieczeństwo państwa.

Zamiast podsumowania

W 1951 r. Janina Prosnak odwiedziła Areszt Śledczy przy ul. Kaszubskiej w Szczecinie, gdzie trzymano jej brata. Naczelnik Zygmunt Domański oświadczył jej, że Zientala zachorował i nagle zmarł. W rzeczywistości 30 stycznia 1951 r. został rozstrzelany przez pluton egzekucyjny, którym dowodził ppor. Józef Kula.

Rozstrzelanie nadzorował osobiście podprokurator kpt. Paweł Hudyma.