Tu trzeba lekarza

- Ból brzucha jest częstym objawem mniej i bardziej groźnych chorób. Kiedy sytuacja jest na tyle poważna, że należy zgłosić się do lekarza?

- Na pewno gdy wystąpi ostry ból. To taki ból, który pojawia się nagle i rozwija w bardzo krótkim czasie - od kilku minut do kilku godzin. W takim przypadku bezwzględnie należy zgłosić się do lekarza. Nagły ostry ból brzucha może być objawem perforacji, czyli przedziurawienia - jak określają to pacjenci - wrzodu żołądka, a także ostrej niedrożności przewodu pokarmowego, zapalenia pęcherzyka żółciowego na tle kamiczym oraz zapalenia wyrostka robaczkowego. Towarzyszące tym chorobom ostre bóle utrzymują się przez kilka godzin i wymagają oceny lekarza. Pęknięta ciąża pozamaciczna również objawia się ostrym bólem - najczęściej w podbrzuszu, ale gdy dojdzie do zapalenia otrzewnej, bóle mogą przesunąć się w okolice śródbrzusza. W takim przypadku konieczny jest pilny zabieg operacyjny, ponieważ jest to stan zagrożenia życia. Konsultacji z lekarzem wymagają też bóle przewlekłe. Jeśli ból utrzymuje się przez kilka tygodni, miesięcy lub lat - zwykle jego przyczyną są choroby czynnościowe układu pokarmowego. Najczęstsze to dyspepsja i zespół jelita drażliwego.

- Co to za schorzenia?

- Dyspepsja jest chorobą, która częściej dotyczy młodych ludzi. Objawia się występującym po jedzeniu bólem w nadbrzuszu środkowym, wczesnym uczuciem sytości, uciążliwym uczuciem pełności poposiłkowej oraz czasami uczuciem pieczenia w nadbrzuszu. Pacjent zje na przykład pół kromki chleba i jest syty, odczuwa ból i ucisk w żołądku. Zwykle pomaga leczenie zachowawcze. Lekarz jednak musi pacjenta zbadać i zweryfikować diagnozę. Podobne objawy u osób po 45. roku życia mogą być pierwszym symptomem poważnej choroby żołądka, na przykład nowotworu. Dlatego wystąpienie tego rodzaju objawów u pacjentów z tej grupy wiekowej jest wskazaniem do bardziej dokładnych badań, na przykład gastroskopii. Drugim bardzo częstym schorzeniem przewodu pokarmowego, objawiającym się przewlekłym bólem, jest zespół jelita drażliwego. Można je podejrzewać, gdy w ostatnich trzech miesiącach pojawił się trwający co najmniej trzy dni w miesiącu nawracający ból lub dyskomfort w jamie brzusznej, któremu towarzyszyła poprawa po wypróżnieniu. Pacjenci skarżą się na wzdęcia, uczucie niepełnego wypróżnienia, skłonność do biegunek lub zaparć. Takie dolegliwości ma około 10 procent populacji. Ich nasilenie związane jest zwykle z dietą lub ze stanem emocjonalnym - pojawiają się one na przykład pod wpływem stresów.

- Podobne objawy towarzyszą chorobie nowotworowej jelita grubego...

- Przy zespole jelita drażliwego nie ma utraty wagi ciała, nie ma krwi w stolcu, dolegliwości nie wybudzają pacjenta w nocy. Te objawy, jeżeli się pojawią, wymagają szczegółowej diagnostyki, bo, rzeczywiście, mogą być objawem poważnej choroby jelita grubego. Ponieważ różnica między chorobami czynnościowymi a schorzeniami organicznymi - wywoływanymi na przykład przez stany zapalne lub nowotwory - nie jest czasami wyraźna, pacjenci próbują leczyć się na własną rękę. Początkowo dolegliwości ustępują, a pacjent odwleka wizytę u lekarza. Po jakimś czasie jednak dolegliwości powracają i okazuje się, że nie ustępują już pod wpływem leków. Pacjent trafia do lekarza i często dowiaduje się, że choroba jest w zawansowanym stadium.

- Rynek farmaceutyczny sprzyja takim samodzielnym kuracjom - oferuje bez recepty leki na niemal wszystkie brzuszne dolegliwości. Kiedy można próbować leczyć się samemu?

- Leki bez recepty można zastosować tylko doraźnie i w przypadku, gdy dolegliwości nie są zbyt nasilone. Gdy są bardzo ostre lub długotrwałe - nie leczmy się sami, tylko idzimy do lekarza. Samemu można próbować załagodzić dolegliwości, które są skutkiem chwilowej niestrawności spowodowanej błędem dietetycznym czy bólów menstruacyjnych. Powinna pomóc ziołowa herbatka albo dostępne bez recepty leki przeciwbólowe lub rozkurczowe. W innych przypadkach nie wolno bólu brzucha bagatelizować i leczyć go na własną rękę. Gdy dolegliwości utrzymują się przez kilka dni, zmieniają charakter, nasilają się - konieczna jest wizyta u lekarza pierwszego kontaktu, który - po zbadaniu pacjenta - uzna, czy wymaga on bardziej szczegółowej diagnostyki, czy wystarczy leczenie zachowawcze. Długotrwała kuracja na własną rękę może zamazać obraz choroby i spowodować zbyt późne rozpoznanie właściwego schorzenia. Przykładem mogą być choroby żołądka. Obecnie dostępne są bez recepty leki łagodzące skutki nadkwaśności. Uśmierzają one dolegliwości, gdy tymczasem te objawy, które próbuje się uśmierzyć - ból, nadkwaśność, zgaga, niechęć do jedzenia - mogą być wczesnymi objawami choroby nowotworowej żołądka. Podobnie jest z jelitami. Bardzo często krwawienie z jelita jest bagatelizowane. Ludzie często wiążą je z hemoroidami, skądinąd bardzo powszechnym schorzeniem. Próbują sami leczyć się dostępnymi w aptekach lekami na hemoroidy, gdy tymczasem ich dolegliwości nie są skutkiem hemoroidów, lecz mogą być pierwszym objawem choroby nowotworowej jelita.

- Jakie objawy powinny szczególnie zaniepokoić?

- Alarmowymi objawami są krwawienia z odbytu, utrata wagi ciała, niedokrwistość, bóle brzucha w nocy, zaburzenia połykania, przedłużające się nudności. Jeśli taki stan utrzymuje się przez dłuższy czas - może być objawem choroby nowotworowej przewodu pokarmowego. Dlatego nie należy brać leków na własną rękę. Zawsze trzeba skontaktować się z lekarzem i upewnić się, że nie ma zagrożenia. Dolegliwości bólowe brzucha związane są nie tylko z chorobami przewodu pokarmowego, dotyczą także innych układów i narządów - układu moczowo-płciowego, krążenia. Lekarz rodzinny skieruje pacjenta do odpowiedniego specjalisty, który przeprowadzi dokładniejszą diagnostykę. Kardiolog zrobi badanie EKG, jeśli będzie podejrzewał zawał serca. Jeśli istnieć będzie podejrzenie, że bóle mają podłoże ginekologiczne - specjalistyczne badania przeprowadzi ginekolog. Gdy ból będzie związany z chorobami urologicznymi, pacjenci trafią na szczegółową diagnostykę do urologa.

- Jak diagnozuje się choroby brzucha?

- Najważniejszy jest wywiad lekarski, rozmowa z pacjentem. Pacjenci muszą poinformować lekarza, jaki charakter mają bóle, kiedy się pojawiły, jak długo trwają, czy towarzyszą tym dolegliwościom objawy alarmowe - utrata wagi ciała, brak apetytu, krew w stolcu, krwiste lub fusowate wymioty, bóle nocne, nawracająca gorączka. Duże znaczenie ma także wywiad rodzinny pozwalający ustalić, czy w rodzinie pacjenta występowały nowotwory. Drugą ważną formą diagnostyki jest badanie fizykalne pacjenta. W trakcie takiego badania jesteśmy w stanie ocenić, czy nie ma on jakichś guzów w brzuchu lub czy jego dolegliwości bólowe sugerują "ostry brzuch" - takie objawy wymagają natychmiastowej interwencji i leczenia. Wykonujemy również badanie per rectum, czyli badanie palcem przez odbyt. Jesteśmy w ten sposób w stanie wykryć hemoroidy bądź guz w początkowym odcinku jelita grubego. Po tych podstawowych badaniach wykonujemy badania szczegółowe. W ocenie dolegliwości ze strony układu pokarmowego pomagają badania krwi - morfologia, enzymy trzustkowe i wątrobowe, poziom żelaza, kał na krew utajoną. Badaniem obrazowym, które oceni nam narządy jamy brzusznej, jest badanie USG. Nie jest ono bolesne i pozwala z dużą dokładnością ocenić stan narządów miąższowych - wątroby, śledziony, nerek, trzustki, a także stan narządów kobiecych. Do badania przełyku, żołądka i jelit służą nam badania endoskopowe - gastroskopia i kolonoskopia. Są to badania, których pacjenci obawiają się i starają się unikać, nastraszeni przez znajomych. Rzeczywiście, może nie są one zbyt przyjemne, ale pacjenci znoszą je całkiem dobrze i powodów do obaw nie ma, należy natomiast pamiętać, że są to badania, które czasami ratują życie. Jeżeli pacjent zostanie zbadany i uznamy, że dolegliwości mają charakter czynnościowy, a nie są objawem choroby organicznej - zapalenia lub nowotworu - wówczas ustalamy z pacjentem tok leczenia i kontroli.

- Kiedy stosuje się leczenie operacyjne?

- Zawsze jest ono wskazaniem w stanach ostrego brzucha. Do takich stanów należy perforacja wrzodu żołądka lub dwunastnicy, ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, pęknięta ciąża pozamaciczna, pęknięty tętniak aorty brzusznej, zator tętnicy krezkowej, a także ostra niedrożność przewodu pokarmowego. Leczenie chirurgiczne stosowane jest ponadto w bólach przewlekłych towarzyszących kamicy pęcherzyka żółciowego, nowotworach przewodu pokarmowego, nowotworach układu moczowego oraz narządu rodnego. Niektóre choroby przewlekłe o ciężkim przebiegu, na przykład choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, czasami również wymagają leczenia chirurgicznego.

- Czy samemu można jakoś rozpoznać przyczynę bólu? Wiadomo, że przy zapaleniu wyrostka robaczkowego boli w dolnej części brzucha po prawej stronie. Jak jest w innych przypadkach?

- Lokalizacja bólu brzucha często sugeruje nam, jakie choroby, których narządów mogą być jego przyczyną. Dolegliwości bólowe występujące wzdłuż prawego łuku żebrowego najczęściej spowodowane są chorobami dróg żółciowych i wątroby. Dolegliwości bólowe w nadbrzuszu środkowym wiążą się zwykle z chorobami żołądka i trzustki. Ból w okolicy pępka, w śródbrzuszu wywołany jest najczęściej chorobami jelita cienkiego. Bóle w podbrzuszu spowodowane są często schorzeniami ginekologicznymi i jelita grubego, a ból w okolicy lędźwiowej z promieniowaniem do krocza wiąże się zwykle ze schorzeniami urologicznymi - na przykład takie objawy daje kamica nerkowa.