Jordan w okolicy Brzeska

Do znalezisk archeologicznych należą liczne i pokaźne groby z epoki kamienia oraz cmentarzyska i pozostałości osad z późniejszych epok. Oprócz nich odnaleziono ceramikę i narzędzia. Najwyraźniej starożytni mieszkańcy Pomorza odnaleźli w okolicy Brzeska dogodne warunki do życia. We wczesnym średniowieczu także mieszkali tu ludzie, na "Brzeskiej Górze" mieściło się grodzisko. Z Brzeskiem historycy wiążą pewien przekaz źródłowy. Otóż w 1124 roku, z inicjatywy Bolesława Krzywoustego, na Pomorze przybył biskup bamberski Otton. W drodze do Pyrzyc, głównego grodu plemienia Pyrzyczan oraz jednego z najpotężniejszych pomorskich miast, biskup z Bambergu miał ochrzcić 30 osób w jakiejś wiosce. Prof. Edward Rymar za potwierdzenie tej teorii uważa istnienie potoku Jordan w okolicy Brzeska. Taką samą nazwę ma rzeka w Palestynie, w której chrzcił św. Jan Chrzciciel.

Augustianki z Pyrzyc

O miejscowości Brzesko wspomina źródło z 1186 r., wówczas jej połowa stanowiła uposażenie prepozytury kamieńskiej. W późniejszym czasie swoje własności posiadał tu ród Blankenburg, jednak w 1322 r., za brak posłuszeństwa pozbawiono ich rycerzy. W tym samym roku wieś należała już do kolegiaty mariackiej w Szczecinie. Wówczas w Brzesku funkcjonowały dwie karczmy, młyn i piekarnia. W kolejnych latach swoje posiadłości we wsi miały augustianki z Pyrzyc i świeccy mieszkańcy tej miejscowości. Marszałek książąt pomorskich Ulryk II von Schoening, w 1325 r. także otrzymał tu lenno, które liczyło 19 łanów.

Począwszy od 1346 r. kolegiata św. Ottona w Szczecinie wykupywała lenna od rycerstwa i mieszczaństwa. Swoje dobra sprzedali jej rodziny von Ruwe, von Schoening, von Hindenburg, von Kunow, von Schoenebeck i Rusche. Augustianki posiadały swoje dobra, aż do wprowadzenia reformacji na Pomorzu. Wówczas zostały one włączone do domeny państwowej w Pyrzycach. Natomiast pozostała część Brzeska została przeznaczona do wykorzystania przez szczecińskie pedagogium, które potem przeistoczyło się w gimnazjum.

Folklor i opowieści

Do dużych strat w miejscowości doszło podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Przeżyło ją 22 chłopów. Dwadzieścia lat wcześniej było ich 42. Do uzupełnienia tej liczebności doszło dopiero w 1843 roku, kiedy mieszkało w Brzesku 41 gospodarzy. XIX w. uprzemysłowił miejscowość. Odnotowano w niej pięć budynków przemysłowych. Oprócz nich 101 budynków gospodarskich i 84 mieszkalne. Funkcjonowały w Brzesku dwa młyny wodne, wiatrak, karczma, kuźnia, szkoła, a nawet kopalnia węgla brunatnego. W 1855 r., na cholerę zmarło aż 32 mieszkańców wsi. Pod koniec dziewiętnastego stulecia do miejscowości dotarła kolej.

W przedwojennym Brzesku bardzo mocno kultywowano tradycje pyrzyckie. Mieszkańcy nosili ludowe stroje, kultywowali folklor i obrzędowość, gromadzono opowieści. Do zakończenia II wojny światowej Brzesko nosiło nazwę Brietzig. W 1945 r. w Brzesku istniała siedziba gminy. W latach 1948-1949 przeniesiono ją do Przelewic.

Neogotycka chrzcielnica

Kościół w Brzesku wzniesiono już w trzynastym stuleciu. W wieku XV i XVI patronat nad tą świątynią sprawowała fundacja mariacka ze Szczecina. W siedemnastym stuleciu dokonano prawie pełnej wymiany wyposażenia. Przebudowie uległy wówczas elewacje. Przemurowano otwory drzwiowe, a także okienne. W 1814 roku doszło do pożaru, w wyniku którego spłonęła drewniana wieża. Nową budowano w latach 1817-1857, według projektu Karla Friedricha Schinkla. Dobudowano również kruchtę i zakrystię. Do renowacji obiektu doszło w 1870 roku. Malowidła ścienne zamalowano w 1897 roku.

Podczas działań militarnych związanych z II wojną światową kościół został poważnie uszkodzony. Jego odbudowa, z przerwami, trwała do 1993 roku. W ścianie wschodniej znajdują się dwa okna i ostrołukowy portal. W ścianie północnej trzy okna. W dolnych partiach ściany wschodniej również zauważyć można okna, w górnej części natomiast dostrzegalne są blendy.

Na lata 1612-13 datowany jest ołtarz i ambona, której autorami są snycerz z Choszczna, Michael Haentz i jego pracownicy: Steffen Wolter, Andreas Wolter i Michael Wolter. Z XIX wieku pochodzi chrzcielnica w stylu neogotyckim. Ciekawostką jest inskrypcja w przyziemiu wieży, która dotyczy jej budowy.