„Świtezianka” Adama Mickiewicza to lektura obowiązkowa na egzamin ósmoklasisty 2023. Streszczenie, fabuła i kluczowe informacje o utworze

Gatunek: „Świtezianka” to ballada.
Data publikacji: ballada ta została pierwszy raz opublikowana w zbiorze „Ballady i romanse” w 1822 roku.
Czas akcji: nie jest ściśle określony. Mowa jedynie o porze dnia (noc) oraz o porze roku (koniec lata).
Miejsce akcji: jezioro Świteź i jego okolice.

Nocą, pod modrzewiem, o stałej porze przechadza się para. Mężczyzna jest strzelcem w lesie, a o kobiecie niewiele wiadomo. Młodzieniec chce ją poznać, dowiedzieć się, kim są jej rodzice, rozpocząć z nią wspólne życie. Dziewczyna jednak nie przystaje na tę propozycję, mówi, że ojciec przestrzegał ją przed niewiernością mężczyzn. Strzelec klęka i składa ukochanej przysięgę wierności, zgodnie z ludowym zwyczajem, nabierając w garść piasku. Dziewczyna przestrzega go przed niedochowaniem przysięgi i znika w lesie. Młodzieniec szuka jej, ale na próżno.

Po jakimś czasie z jeziora wyłania się przepiękna zjawa, która kusi strzelca. Wabi go obietnicą wspólnego życia i zachęca, by zapomniał o dawnej ukochanej. Bohater początkowo się opiera, ale ostatecznie, zapominając o przysiędze, ulega zjawie. Kiedy biegnie w jej stronę, dostrzega, że jest to dziewczyna, której nie tak dawno złożył przysięgę wierności. Za niedochowanie obietnicy mężczyzna ginie w otchłani jeziora. Odtąd w okolicach jeziora Świteź można zobaczyć zjawę pląsającej po wodzie dziewczyny i cierpiącego w okolicach modrzewia strzelca.

1. Spotkanie kochanków przy blasku księżyca.
2. Pytania strzelca dotyczące pochodzenia dziewczyny i prośba, by rozpoczęli wspólne życie.
3. Przysięga wierności złożona przez młodzieńca.
4. Ostrzeżenie dziewczyny o niedochowaniu przysięgi i zniknięcie w lesie.
5. Wędrówka strzelca.
6. Spotkanie przez strzelca kuszącej go zjawy.
7. Złamanie przysięgi wierności.
8. Kara wymierzona młodzieńcowi.

Świtezianka – w utworze pokazuje się niejako w dwóch postaciach. Na początku jako tajemnicza dziewczyna, zakochana w młodzieńcu jest jednak nieufna względem jego uczuć. Później przybiera postać tajemniczej, pięknej zjawy, nimfy, która kusi strzelca.
Strzelec – mężczyzna zakochany w tajemniczej dziewczynie. Zapewnia ją o swojej miłości i wierności, ostatecznie jednak łamie przysięgę wierności, wobec czego zostaje mu wymierzona kara.

Ballada to gatunek synkretyczny, a więc zawiera różne elementy rodzajów literackich. W przypadku „Świtezianki” możemy zauważyć podział na strofy i obecność środków stylistycznych (elementy liryczne), obecność narratora, bohaterów, fabuły i akcji (elementy epickie), dialogi (element dramatyczny).

Warto zwrócić uwagę, że narrator nie jest osobą wszechwiedzącą („Kto jest dziewczyna? Ja nie wiem”), z jego słów można wywnioskować, że jest on mieszkańcem tamtejszych okolic. W utworze znajdziemy sporo środków stylistycznych m.in.:

• Onomatopeje, czyli wyrazy dźwiękonaśladowcze (np.: szeleszcze, zaszumiał);
• Epitety (np. gęsty las, srebrzyste Świtezi błonie, wodnych lilijek);
• Metafory (np. po wodnym pląsać krysztale);
• Porównania (np. znikła jak lekki powiew wietrzyka).

Środki stylistyczne zawarte w utworze mają wpływ na nastrój ballady. Niezwykle ważną rolę w „Świteziance” odgrywa przyroda. To właśnie ona tworzy nastrój utworu, który jest pełen niedomówień i tajemnic, a także ma wpływ na akcję (np. jezioro pochłania strzelca za niedochowanie wierności). Istotne są także elementy fantastyczne. W przypadku omawianego utworu postacią nadprzyrodzoną jest Świtezianka. Pełne zagadek jest też samo jezioro Świteź.

Ballada ma prostą i melodyjną budowę, jest stylizowana na pieśń gminną. Widzimy to także na przykładzie narratora, który używa zwykłego, nieurozmaiconego języka. Liczne pytania zawarte w utworze potęgują nastrój tajemniczości.

Jednym z głównych tematów „Świtezianki” jest motyw winy i kary, niezwykle istotny dla ludu. Każdy, kto dopuści się zbrodni czy zdrady, musi ponieść odpowiedzialność za swój czyn. Obrazują to słowa kobiety: „Bo kto przysięgę naruszy, ach, biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy!”. Wierzono bowiem, że określona wina (w tym przypadku niewierność mężczyzny) domaga się kary (było nią uwięzienie duszy strzelca pod modrzewiem). W utworze widać silną fascynację ludowością.

• Motyw winy i kary;
• Motyw nieszczęśliwej miłości;
• Motyw świata nadprzyrodzonego;
• Motyw przyrody;
• Motyw ludowości.

Ballada nie jest długa, warto więc zapoznać się z nią przed egzaminem ósmoklasisty 2023. Można ją znaleźć online, na przykład w serwisie Wolne Lektury.

Jakiż to chłopiec piękny i młody?
Jaka to obok dziewica?
Brzegami sinej Świtezi wody
Idą przy świetle księżyca.

Dochowaj, strzelcze, to moja rada:
Bo kto przysięgę naruszy,
Ach, biada jemu, za życia biada!
I biada jego złej duszy!

Ona po srebrnym pląsa jeziorze,
On pod tym jęczy modrzewiem.
Któż jest młodzieniec? Strzelcem był w borze.
A kto dziewczyna? Ja nie wiem.