Produkowane od XVII do XX wieku w europejskich manufakturach opanowały stoły bogatej arystokracji, ale i uboższego mieszczaństwa. Ich popularność wynikała z łatwej dostępności i niskiej ceny. Motywy dekoracyjne na tych wyrobach odzwierciedlały ludzkie myśli i wyobrażenia. Historia charakterystycznych wyrobów fajansowych pokrywanych białym szkliwem rozpoczęła się w XVII-wiecznych Niderlandach. W wyniku kontaktów handlowych z Chinami za panowania cesarza Wan Li (1573-1619) i sprowadzanej stamtąd porcelany chciano naśladować chińską porcelanę. Dzięki założonej w 1602 roku Zjednoczonej Kompanii Wschodnioindyjskiej, Niderlandy opanowały handel morski na blisko dwa stulecia.
Wyroby szczecińskie
Chińska porcelana okresu dynastii Ming (1368-1644) stała się prototypem do motywów zdobniczych umieszczanych na holenderskich fajansach. Najpopularniejszym ośrodkiem holenderskim produkującym te wyroby było miasto Delft. Dekoracja delftyckich wyrobów odzwierciedlała początkowo ornamentykę chińskiej porcelany okresu Wan Li. Przeważały symbole i litery chińskiego alfabetu. Popularne były pejzaże i sceny rodzajowe. Z czasem zaczęto stosować dekorację europejską. Wyroby zdobiono scenami rodzajowymi i biblijnymi, holenderskimi krajobrazami.
W innych krajach powstawały manufaktury imitujące w technologii i dekoracji holenderskie fajanse. Na terenie Pomorza, Meklemburgii, Schlezwiku-Holsztynu, Danii i południowej Szwecji produkowano wyroby z tzw. fajansu pomorskiego, zwane też Stettiner Ware - wyroby szczecińskie, które zbliżone były początkowo do holenderskiej ceramiki. Produkowano je od XVIII nawet do XX wieku. Stettiner Ware produkowano w mniejszych warsztatach garncarskich, w których dekorację malowali nie zawsze sprawni artyści.
Talerze z XVII wieku
W wyniku wieloletnich prac archeologicznych na Starym Mieście w Stargardzie wydobyto liczne fragmenty wyrobów fajansowych. Stanowi to fakt ogromnej popularności tego rodzaju ceramiki i rozległych kontaktów handlowych. Za pośrednictwem miast portowych importowano znakomite wyroby ceramiczne z terenu dzisiejszej Holandii i Niemiec. Renoma wykształcona przez znane manufaktury powodowała chęć posiadania wyrobów fajansowych i ich zaprezentowania we własnym domu. Do najstarszych fajansów imitujących porcelanowy biały czerep odkrytych na Starym Mieście należą wyroby z warsztatów niderlandzkich. Warto wspomnieć o trzech talerzach wyprodukowanych w północnych Niderlandach (Delft?) w drugiej połowie XVII stulecia. Pokryto je całkowicie nieprzeźroczystym, białym szkliwem cynowym. Ich lustra ozdobiono kobaltowymi scenami z Biblii. Przedstawienie Snu Jakuba zaczerpnięto ze Starego Testamentu, Zwiastowanie i Rozmowę Jezusa z Nikodemem z Nowego Testamentu.
Popularność scen biblijnych w niderlandzkim społeczeństwie miała swoje odbicie w postawie moralno-etycznej mieszkańców. Zaistniałe na przestrzeni czasu przemiany kulturowe społeczeństwa spowodowały chęć do szybkiego wzbogacania się. W wyniku pędu do zaspokajania materialnych potrzeb, zwracano mniejszą uwagę na sferę wartości duchowych. W związku z tym do moralnej odnowy wykorzystano sztukę, głównie malarstwo, które dzięki rozmaitym symbolom niosło przesłanie odmiany, naprawy wewnętrznego stanu człowieka. W tym znaczeniu często stosowano wydarzenia zaczerpnięte z Biblii.
Białe złoto
Bardzo ciekawym egzemplarzem, również wyprodukowanym w północnych Niderlandach (Fryzja) jest ozdobna misa o średnicy około 30 cm. Jej wnętrze pokryto białym szkliwem cynowym, na którym umieszczono kobaltową dekorację. Lustro zdobi dekoracja architektoniczna w postaci schematycznego ukazania miasta z charakterystycznymi wieżami i basztami. Z kolei kołnierz misy ozdobiono ornamentem wzorowanym na porcelanie okresu Wan Li. Misę wyprodukowano prawdopodobnie w drugiej połowie XVII wieku.
Interesującym przykładem imitacji chińskiej porcelany jest fajansowa miseczka o wywiniętym, puklowanym kołnierzu o falistej krawędzi. Całkowite pokrycie naczynia białym szkliwem i kobaltowa dekoracja wiernie naśladują "białe złoto" Chin. Motyw zdobniczy pokazuje pejzaż chiński z trzema siedzącymi Chińczykami, namalowanymi w jednej linii. Nie można sprecyzować pochodzenia naczynia. Wiadomo że holenderskie miasto Delft produkowało takie, ale też Frankfurt nad Menem specjalizował się w imitacji orientalnych przedstawień tego typu. Przypuszczalnie, egzemplarz wyprodukowano w drugiej połowie XVII wieku w ośrodku delftyckim.
Pruski jeździec
Innego rodzaju wyrobami są te wyprodukowane z tzw. fajansu pomorskiego w pruskich manufakturach (Stettiner Ware). Dekoracje farbami stosowano na pokrytym szkliwem ołowiowo-cynowym czerepie barwy korkowej, beżowej, czy żółto-brązowej. Niektóre typy naczyń były glazurowane jednostronnie, jak talerze, miski i czarki. Z kolei do naczyń polewanych zewnętrznie i wewnętrznie należą głównie dzbany. Naczynia były dekorowane datami (najstarsza 1710), motywami roślinnymi (tulipany, wić roślinna, trawa), ornamentem lambrekinowym, ornamentem biegnącej fali, jak i przedstawieniami ludzi i zwierząt czy stworzeń fantastycznych, motywami architektury.
Wyjątkowym okazem z fajansu pomorskiego jest ozdobna misa o średnicy około 30 cm. Cynowym szkliwem pokryto jej wnętrze i górną część zewnętrznej krawędzi, gdzie zastosowano kobaltowy ornament falistej linii. Wnętrze misy zdobi pruski jeździec z buławą, a kołnierz zdobi kombinacja ornamentu roślinnego. W dekoracji przeważa kolor niebieski, w mniejszości zastosowano barwę zieloną i żółtą. Interesujące są otwory zrobione na jednej linii w połowie misy. Zapewne zrobiono je w celu powieszenia misy na ścianie. Naczynie wyprodukowano drugiej połowie XVIII wieku.
"fajans-jakub"
Fot. Karol Kwiatkowski
Fragment talerza z dekoracją biblijną Snu Jakuba. Północne Niderlandy (Delft?), II połowa XVII w.
"fajans-wanli"
Fot. Karol Kwiatkowski
Misa zdobiona tzw. ornamentem Wan Li. Fryzja (Niderlandy), II połowa XVII w.
"fajans-chinczycy"
Fot. Karol Kwiatkowski
Puklowana miseczka z motywem siedzących Chińczyków. Delft lub Frankfurt nad Menem, koniec XVII w.
"fajans-jezdziec"
Fot. Karol Kwiatkowski
Misa z fajansu pomorskiego dekorowana jeźdźcem, II połowa XVIII w.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
