Mózg bez snu

Podczas snu nasze ciało odpoczywa, a mózg przestawia się na innego typu aktywność. Przechodzi w fazę czuwania, od czasu do czasu przerywaną epizodami snu REM, podczas których pojawiają się marzenia senne. Naukowcy sądzili, że brak snu prowadzi do spowalniania aktywności umysłu. Jednak badania, które przeprowadził Christian Gillin ze współpracownikami pokazują, że są takie obszary kory mózgowej, które u ludzi pozbawionych przez pewien czas snu pracują na pełnych obrotach. Ich gotowość do wykonywania zadań umysłowych jest nawet większa niż u ludzi wyspanych.

Jak wiemy po nieprzespanej nocy ludzie generalnie gorzej wykonują zadania wymagające wysiłku intelektualnego. Brak snu wydłuża również czas reakcji i powoduje obniżenie sprawności pamięci krótkotrwałej. Aby sprawdzić, jak długotrwała bezsenność wpływa na funkcjonowanie mózgu, Gillin wykonał obrazy aktywności kory mózgowej 13 osób, które nie spały przez 35 godzin.

Uczestnicy eksperymentu mieli zapamiętać i powtórzyć zestaw słów zapisanych na tablicy. Pracę ich mózgów monitorowano za pośrednictwem czynnościowego rezonansu magnetycznego (fMRI). Dzięki temu uzyskano komputerowe obrazy, na których widać było te obszary, które były szczególnie aktywne podczas wykonywania zadania. Z wcześniejszych obserwacji ludzi wypoczętych i wyspanych wiadomo było, że najbardziej intensywnie pracuje wtedy kora przedczołowa (ponad oczami) oraz płaty skroniowe. Badacze spodziewali się, że u ludzi pozbawionych snu te partie mózgu będą przetwarzały informacje na zwolnionych obrotach. Rzeczywiście, płaty skroniowe wyraźnie nie nadążały. Natomiast niespodzianką było zachowanie kory przedczołowej - pracowała ona z jeszcze większą intensywnością, niż zazwyczaj, a wspomagał ją w tym płat ciemieniowy mieszczący się z tyłu głowy, który u człowieka wyspanego jest nieaktywny podczas wykonywania tego typu zadań.

Ci sami badacze przeprowadzili kilka lat wcześniej podobny eksperyment, z tą tylko różnicą, że jego uczestnicy musieli po 36 godzinach bezsenności rozwiązywać zadania matematyczne. Nie stwierdzono wtedy wzrostu aktywności mózgu. Christian Gillin tłumaczy to w następujący sposób: - Osoby pozbawione przez dłuższy czas snu nie są w stanie sprostać zadaniom wymagającym wysiłku intelektualnego, ale potrafią wykonywać, choć z niezbyt dobrym skutkiem, zadania pamięciowe. Teraz wiemy, że jest to możliwe dzięki włączeniu się płata ciemieniowego, który pomaga mózgowi w walce z bezsennością. Neurony w razie potrzeby potrafią się zastępować.