Jaki obraz ludzkiego losu kreuje literatura? Omów zagadnienie na podstawie mitu o Syzyfie. Odpowiedź do pytania jawnego na maturę ustną 2023

W 2023 roku maturzyści po pandemicznej przerwie ponownie przystąpią do egzaminu dojrzałości w formie ustnej. W przypadku języka polskiego oprócz pytań, które sprawdzają sprawność uczniów w zakresie czytania i interpretowania tekstów literackich, ikonicznych czy tych dotyczących języka, pojawią się także jawne pytania oparte na lekturach szkolnych. Po wprowadzonych zmianach jest ich 110. Poniżej zamieszczamy listę zawierającą wszystkie zagadnienia:

Uczniowie na przygotowanie się do odpowiedzi będą mieli 15 minut. Następnie wygłoszą wypowiedź monologową przez około 10 minut, a ostatnią część egzaminu (trwającą 5 minut) przewidziano na pytania egzaminatorów. Maturzysta będzie mógł zdobyć maksymalnie 30 punktów. Minimalna liczba punktów, jaką trzeba uzyskać, by zdać maturę, wynosi 9 (czyli 30 proc.).

Pierwsze pytanie z „Mitologii” Jana Parandowskiego brzmi: „Jaki obraz ludzkiego losu kreuje literatura? Omów zagadnienie na podstawie mitu o Syzyfie z »Mitologii« Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst”. Poniżej zamieszczamy przykładową odpowiedź.

Wstęp: Co decyduje o życiu człowieka – on sam czy fatum lub bóstwa? Takie pytanie ludzie zadają sobie od zarania dziejów. Każdy z nas chce wierzyć, że jesteśmy panami własnego losu, mamy wpływ na to, co dzieje się w naszym życiu. Nierzadko okazuje się jednak, że to właśnie siła wyższa determinuje nasze działania.

Teza: W literaturze często pojawia się obraz człowieka, którego życiem rządzi przeznaczenie, a nie on sam.

Argumentacja z mitu o Syzyfie: Człowiek, który usilnie uciekał przed własnym losem to z pewnością Syzyf. Był on lubiany przez bogów, do czasu aż wydał sekret Zeusa. Wówczas zdenerwowany władca Olimpu wydał na niego wyrok śmierci. Jednak Syzyf naiwnie wierzył, że uda mu się uciec przed wyznaczonym przez boga przeznaczeniem. Pojmał bożka śmierci Tanatosa i przetrzymywał go, by ten nie mógł zabrać go do krainy umarłych. Kiedy ta intryga wyszła na jaw i mogłoby okazać się, że dla Syzyfa nie ma już innej drogi, jak tylko ta prowadząca do Hadesu, bohater wymyślił fortel. Powiedział swojej żonie, by nie grzebała jego ciała, w związku z czym nie mógł on przeprawić się na drugą stronę rzeki Styks i dotrzeć do krainy umarłych.

Przekonał więc Hadesa, że musi wrócić na ziemię, by upomnieć swoją żonę o pochówek dla niego. Dzięki temu pomysłowi spędził jeszcze kilka lat na ziemi. Ostatecznie jednak (jak pokazuje mit o Syzyfie) los człowieka nie zależy od niego samego. Choć bohater mitologiczny starał się na różne sposoby uniknąć przeznaczonej mu śmierci, ostatecznie ona go doścignęła. Poza tym Zeus zdenerwowany, że człowiek wbrew woli bogów chce zmienić swój los, postanowił go dodatkowo ukarać.

Odtąd Syzyf musi wnosić na górę ciężki kamień, kiedy już prawie jest u szczytu, głaz za każdym razem ześlizguje się i bohater musi wnosić go ponownie. Historia tego bohatera mitologicznego pokazuje, że człowiek może mieć wpływ na poszczególne decyzje we własnym życiu, może także starać się uciekać przed przeznaczeniem, ale jeśli tylko siła wyższa tak postanowi (w tym przypadku są to bogowie) to trzeba respektować jej prawo. Kwestie kluczowe dla życia człowieka są bowiem z góry przeznaczone i nie da się przed nimi uciec.

Odwołanie do wybranego kontekstu: Przed własnym losem uciekał też główny bohatera tragedii „Król Edyp” Sofoklesa, a także cała jego rodzina. Bohatera poznajemy w momencie, gdy jest on już królem Teb, a jego żoną została Jokasta. Warto jednak sięgnąć do mitologicznej opowieści o rodzie Labdakidów. Tam Lajosowi zostaje przepowiedziane, że jego syn go zabije i ożeni się z własną matką.

W związku z tym Lajos i Jokasta postanawiają porzucić dziecko w górach. Zostaje ono jednak odnalezione. Edyp nie zna tożsamości własnych rodziców, usilnie jednak stara się uciec przed przepowiednią, która głosi, że zabije własnego ojca i ożeni się z matką, opuszcza więc dotychczasowe miejsce zamieszkania, w drodze wdaje się w bójkę i zabija wędrowca (którym w rzeczywistości jest jego ojciec). Następnie rozwiązuje zagadkę Sfinksa i w nagrodę otrzymuje rękę Jokasty, zostaje królem Teb.

Miasto jest ogarnięte zarazą, a wyrocznia ogłasza, że dopóki w Tebach znajduje się zabójca Lajosa, epidemia nie ustanie. Edyp stara się więc usilnie go odnaleźć i tak dochodzi do tragicznej prawdy, która głosi, że okrutna przepowiednia ziściła się: zabił on swojego ojca i poślubił matkę. Kiedy się o tym dowiaduje, oślepia się i opuszcza Teby.

Opowieść o Edypie i o całej jego rodzinie pokazuje, że człowiek nawet wówczas, gdy bardzo się stara, nie jest w stanie uciec od własnego przeznaczenia. Jego życiem rządzi fatum. Bohater podejmuje swoje niezależne decyzje (np. decyduje się opuścić miejsce, w którym spędził całe dzieciństwo, postanowił rozwiązać zagadkę Sfinksa), ale ostatecznie te decyzje i tak doprowadzają go do ziszczenia się przepowiedzianego mu, tragicznego losu. Historia o Edypie pokazuje więc, że nie ma ucieczki przed własnym przeznaczeniem, a im bardziej człowiek stara się zmienić własny los, tym bardziej on się ziszcza.

Zresztą warto wspomnieć, że tragiczny los nie dotyka jedynie samego Edypa i jego rodziców. Ciążące na nim fatum spoczywa także na dzieciach Edypa i Jokasty, co widzimy w kolejnym dramacie Sofoklesa pt. „Antygona”. Synowie Edypa giną w bratobójczej walce, a Antygona, sprzeciwiając się zakazowi Kreona, postanawia pogrzebać jednego z nich, co finalnie staje się dla niej wyrokiem śmierci.

Inne przykładowe konteksty:

• „Lalka” Bolesława Prusa;
• „Dżuma” Alberta Camusa;
• „Makbet” Wiliama Szekspira;

Zakończenie: Człowiek chciałby być kowalem własnego losu, jednak zarówno nasza codzienność, jak i literatura pokazują, że to głównie zewnętrzne czynniki determinują nasze życie. Niekiedy jest to fatum (jak w przypadku mitycznych bohaterów), czasami bóstwo, ale też inni ludzie. Twórcy często decydują się na ukazywanie bohaterów, którzy nie mają wpływu na własny los, są bezradni i skazani na z góry określoną im drogę.