Gryphenhagen, Horzewo i Szvine... Zachodniopomorskie nazwy cz. IV

Gryfino jest jedną z tych zachodniopomorskich miejscowości, które w swojej nazwie mają mityczne zwierzę, występujące w herbie panującej w regionie dynastii. Gryfici, bo o nich mowa, sprawowali władzę książęcą na Pomorzu Zachodnim od XII do XVII wieku.

Jednak sam gryf, zdobiący herb i będący inspiracją dla ich nazwy dynastii, ma genezę sięgającą dużo odleglejszych czasów niż średniowiecze. Pierwsze wzmianki pisane o gryfach pochodzą z V roku p.n.e. Natomiast w sztuce to mityczne zwierzę po raz pierwszy przedstawione zostało 3000 lat p.n.e. W średniowieczu gryfy często pojawiały się w na herbach.

Gryf, zasiek i nadbałtyckie gniazdo

Gryfici to dynastia o słowiańskim rodowodzie. Jednak nazwa miasta Gryfino ma częściowo germańską genezę. We wczesnym średniowieczu na miejscu dzisiejszego miasta istniała osada. W 1254 roku książę pomorski Barnim I z dynastii Gryfitów nadał jej miejskie prawa magdeburskie.

- Wtedy po raz pierwszy pojawiła się nazwa miasta Gryphenhagen, czyli miasto Gryfa - pisze historyk prof. Tadeusz Białecki w swojej książce "Herby miast Pomorza Zachodniego".

W 1270 roku zanotowano mniej germańską wersję Gryfenhangen. Ostateczna, niemiecka nazwa brzmiała Greifenhangen.

- Pochodziła ona od dwóch wyrazów: "gryf" (po niemiecku Greif), oraz od słowa "hangen", oznaczającego miejsce wycięte, wytrzebione po lesie, odpowiednik polskiego słowa "zasiek", "osiek" - wyjaśnia prof. Białecki. - Nazwa współczesna jest nowa i powstała przez przystosowanie dotychczasowej nazwy do polskiego systemu nazewniczego.

Niechorze to jedna z najpopularniejszych nadmorskich miejscowości letniskowych w regionie. Współcześnie interpretowane jest z przymrużeniem oka jako aluzja do tutejszych uzdrowisk, a więc do "niechorowania". Jednak pierwsza znana, oficjalna wersja nazwy była zdecydowanie germańska. Brzmiała ona Horst, czyli gniazdo, kępa. Dzisiejsze Niechorze w czasach niemieckich stanowiły tak naprawdę dwie osobne miejscowości - Klein Horst, czyli Małe Gniazdo, położona nad morzem osada rybacka, oraz Gross Horst, czyli Duże Gniazdo, wieś rolnicza. 1 kwietnia 1936 roku obie miejscowości połączono w jedną - Ostseebad Horst (Nadbałtyckie Uzdrowisko Gniazdo). Gdy wieś została włączona do Polski, przez jakiś czas nosiła nazwę Horzewo, co mogło być spolszczeniem germańskiej nazwy. Dopiero później przemianowana została na Niechorze.

Kot czy kocanka?

Zachowała się pierwotna, pomorska nazwa grodu, na którego miejscu dziś istnieje miasto Chociwel. W źródłach pisanych gród ten występuje już pod niemiecką nazwą Vrienwolde, Vredenwalde (z 1321 r.), Nova Vrigenwolde (z 1329 r.), Wrienwaldis (z 1338 r.), Nygen Vrigenwalde (1492 r.), ostatecznie Freienwalde.

- Nazwa oznaczała osadę w wolnym, swobodnym lesie lub polu - pisze prof. Białecki. - Nazwa polska jest nowa, powstała po 1945 roku i nawiązuje do występującej w 1338

roku nazwy pobliskiego jeziora - Kotzavil, którą zrekonstruowano jako Chociwel. Pierwotnie mogło brzmieć jako Kociewie, od słowa "kot"; znana jest też "kocanka", rodzaj rośliny.

Również nie do końca jest znana geneza nazwy Recz. Dziś niewielkie miasteczko w powiecie choszczeńskim, po raz pierwszy pisemnie wzmiankowane było w 1269 roku jako Rez. Rok później nazwa miasta pojawiła się w formie "castri de Rez". Z 1303 roku pochodzi wersja nazwy Rethe, Reetz.

- Geneza nazwy nie jest całkowicie pewna - przyznaje prof. Białecki. - Być może pochodzi od nazwy osobowej Rak, który w dialektach kaszubskich brzmiał Rek. Niewykluczone też, że należy ją rekonstruować jako Rzeczyca, co pozostawało w związku z nazwą "rzeka", nad którą leży miasto. Po wojnie przez pewien okres czasu miasteczko nosiło nazwy: Rzeczyca nad Iną, Raciąż, Rzeczyca.

Świnoujście czy Świnioujście?

- Nosiła ona nazwę identyczną jak rzeka w polsko-kaszubskiej formie: Swina (polskie Świna) aż do XVIII wieku. Wtedy dopiero Niemcy dodali do tej nazwy końcówkę niemiecką "munde", czyli "ujście"
- prof. Tadeusz Białecki

Świnoujście nosi nazwę o niewątpliwie słowiańskim rodowodzie.

- We wczesnym średniowieczu istniała tutaj rybacka osada pomorska położona u ujścia rzeki Świny - pisze Tadeusz Białecki. I rzeczywiście, nazwa tej rzeki, a właściwie cieśniny, nieprzerwanie od początku dziejów Świnoujścia determinowała jego nazwę.

Najstarsze zapisy na temat osadnictwa u ujścia Świny do Bałtyku sięgają XII wieku. W 1182 r. zarejestrowano mieszaną, słowiańsko-germańską nazwę Szvine. Cztery lata później w dokumentach osada pojawia się jako Zwina. W 1297 roku nazwę miejscowości zapisano jako Swine.

- Nosiła ona nazwę identyczną jak rzeka w polsko-kaszubskiej formie: Swina (polskie Świna) aż do XVIII wieku - pisze prof. Białecki. - Wtedy dopiero Niemcy dodali do tej nazwy końcówkę niemiecką "munde", czyli "ujście".

Nazwa jednego z największych miast na Pomorzu Zachodnim jest więc ciekawym przypadkiem wspólnych, słowiańsko-germańskich korzeni. Sama Świna, jako nazwa cieśniny, ma pochodzenie niewątpliwie słowiańskie. Najprawdopodobniej związane było z hodowlą świń. Tym tropem idą zapisy pochodzące już z przełomu XIX i XX wieku. W polskich publikacjach z tego okresu cieśnina widnieje pod nazwą "Świnia". Podobnie opisana jest na polskiej mapie z 1938 roku. Dlatego też po wojnie przez krótki czas miasto u ujścia cieśniny do Bałtyku funkcjonowało jako "Świnioujście". Jednak, jako że pochodzenie ten nazwy od świni nie jest ostatecznie potwierdzone, arbitralnie ustalona została figurująca po dziś dzień w dokumentach, bardziej neutralna znaczeniowo, nazwa "Świnoujście".

Czytaj więcej:
**

**