Ceremonia oznakowania cmentarza żydowskiego w Stepnicy

- Tragiczny los, który spotkał polskich obywateli narodowości żydowskiej, dotknął również miejsc kultu religijnego – czytamy w liście Jarosława Sellina, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Generalny Konserwator Zabytków. Masowym mordom dokonywanym przez Niemców w czasie II wojny światowej towarzyszyły dewastacje Synagog i miejsc pochówku. Wiele z tych, które ocalały, ulegało dalszej dewastacji za przyzwoleniem władz komunistycznych. Celowe niszczenie lub milczące przyzwolenie na tę dewastację wynikało z ideologii reżimów totalitarnych i braku szacunku dla miejsc pochówku i kultu religijnego.

Oznaczenie – kształtem nawiązujące do macewy (tradycyjnej formy nagrobka żydowskiego) – łączy tradycję z nowoczesną formą upamiętnienia. Zamieszczony na symbolicznej tablicy znak QR odsyła do szerszej charakterystyki nekropolii w Stepnicy, udostępnionej na portalu zabytek.pl.

- Cmentarze żydowskie są materialnym śladem obecności społeczności żydowskiej na ziemiach polskich i nośnikiem pamięci o wielonarodowej, wieloreligijnej tradycji kulturowej I i II Rzeczpospolitej – dodaje w swoim liście Jarosław Sellin. Podstawowym imperatywem jest zatem, aby były szanowane tak, jak szanowane są miejsca święte dla innych religii. Mając to na względzie, z mojej inicjatywy rozpoczęto projekt „Oznakowania cmentarzy żydowskich w Rzeczpospolitej Polskiej”. Zakłada on identyfikację wszystkich cmentarzy stanowiących do 1939 r. własność gmin żydowskich na terytorium dzisiejszej Polski oraz wprowadzenie ujednoliconej formy ich oznaczania. Projekt ten od kilku lat realizowany jest przez Narodowy Instytut Dziedzictwa ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego.

Ceremonia oznaczenia cmentarza nie była jedynym elementem upamiętnienia. Wydarzeniu towarzyszy program edukacyjny – zajęcia skierowane do społeczności lokalnej, przygotowane i przeprowadzone przez edukatorkę Muzeum POLIN. Wzięli w nich udział uczennice i uczniowie Szkoły Podstawowej nr 5 w Goleniowie oraz Szkoły Podstawowej w Krępsku. Uczestniczki i uczestnicy zajęć „Pamięć w kamieniu” poszerzyli swoją wiedzę na temat tradycji związanych z cmentarzami żydowskimi oraz kulturą żydowską. Poznali w ten sposób inny wymiar historii swojego regionu i jego przedwojennych mieszkańców.

Kolejną propozycją warsztatów była praca z zestawem edukacyjnym „Muzeum w pudełku. Miasteczko Malki” – rodzajem gry planszowej dla klas IV-VI, zawierającym repliki obiektów i archiwalne zdjęcia pochodzące ze zbiorów Muzeum POLIN. Ponadto w połowie października w Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury w Stepnicy odbyło się spotkanie dla wszystkich chętnych zainteresowanych historią i kulturą polskich Żydów – ze szczególnym uwzględnieniem wiedzy o cmentarzach żydowskich oraz związanych z nimi tradycjami.

- Dla społeczności żydowskiej cmentarze mają ogromne znaczenie – podkreśla Zygmunt Stępiński, dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Nekropolia żydowska stanowiła kamień węgielny każdej gminy. Uzyskanie zgód na urządzenie cmentarza było definitywnym ugruntowaniem jej istnienia. To akt o większej sile niż przywilej osiedleńczy czy nawet budowa synagogi. Dlatego dzisiaj – pomimo trudnych doświadczeń historii – to miejsce, ta uroczystość i ten znak upamiętniający dowodzą, że pamięć przetrwała.

Cmentarz żydowski w Stepnicy znajduje się w południowej części dawnej wsi Bogusławie (niem. Birkenwalde), ok. 2 km na wschód od Stepnicy. Leży na zachodnim skraju wsi, po północnej stronie drogi Stepnica – Goleniów, na przedłużeniu ul. Krzywoustego od strony Stepnicy. Zajmuje część działki oznaczonej nr 6/11. Od południowego wschodu teren przylega do drogi gruntowej, a od północnego wschodu graniczy z polem uprawnym.

Powstał w połowie XIX wieku wskutek starań żydowskich rodzin Cohnreichów ze Stepnicy, Cohnów i Levych z Żarnowa oraz Hirschbaumów z Rzystnowa. Co ciekawe, najprawdopodobniej nie był związany z odrębną gminą żydowską. Tutejsi Żydzi należeli do gmin w Kamieniu Pomorskim i Wolinie, a utworzenie nekropolii wynikało prawdopodobnie z oddalenia od tych ośrodków. Do lat 30. XX w. pochowano tutaj kilkadziesiąt osób.

Obecnie jego historyczne granice są nadal czytelne. Od południowego wschodu wyznacza je droga gruntowa, zaś od północnego wschodu – pole uprawne. Teren cmentarza wyróżnia się od otoczenia roślinnością, przede wszystkim zachowanym starodrzewem. W centralnej części widoczny jest szpaler dębowy. Niestety, na powierzchni cmentarza zachowało się tylko kilka fragmentów płyt oraz jedna podstawa nagrobka. Widoczne są wgłębienia po mogiłach. Oprócz tego na terenie cmentarza znajdują się głębokie na 2 metry doły, które są prawdopodobnie pozostałościami po umocnieniach stanowisk artyleryjskich z czasów II wojny światowej.

Lokalizacja cmentarza: